روایات مربوط به نشانه‌های ظهور

بخش زیادی از روایات مربوط به مهدویت، ناظر به نشانه‌ها و علائم ظهور است. در این دسته از روایات، علائم و نشانه‌های بسیار زیادی درباره‌ زمان ظهور ذکر شده است: علائمی از قبیل ندای آسمانی؛ شیوع و رواج گسترده‌ ظلم و ستم و هرج و مرج اجتماعی؛ قتل نفس زکیه؛ خروج دجال؛ خروج سفیانی؛ طلوع خورشید از مغرب؛ گسترش جنگ و خونریزی در جهان (مرگ سرخ)؛ شیوع بیماری‌های کشنده مانند طاعون (مرگ سفید)؛ تخریب دیوار مسجد کوفه؛ و امثال آن.

بخش زیادی از روایات مربوط به مهدویت، ناظر به نشانه‌ها و علائم ظهور است. در این دسته از روایات، علائم و نشانه‌های بسیار زیادی درباره‌ زمان ظهور ذکر شده است: علائمی از قبیل ندای آسمانی؛ شیوع و رواج گسترده‌ ظلم و ستم و هرج و مرج اجتماعی؛ قتل نفس زکیه؛ خروج دجال؛ خروج سفیانی؛ طلوع خورشید از مغرب؛ گسترش جنگ و خونریزی در جهان (مرگ سرخ)؛ شیوع بیماری‌های کشنده مانند طاعون (مرگ سفید)؛ تخریب دیوار مسجد کوفه؛ و امثال آن.

اما همان‌گونه که در قسمت گذشته گفته شد، زمان ظهور امام زمان برای هیچ کس، غیر از خدا، به طور قطعی مشخص نیست. و به همه‌ شیعیان و مهدی‌باوران دستور اکید داده شده است که مدعیان تعیین وقت برای زمان ظهور را تکذیب کنید. اصولاً علائم و نشانه‌های ظهور، مستلزم ظهور نیستند؛ یعنی ممکن است بسیاری از نشانه‌های ظهور تحقق پیدا کنند، اما خود ظهور محقق نشود. همچنین ممکن است هیچ یک از علائم و نشانه‌ها، یا بسیاری از آنها، تحقق پیدا نکنند، اما ظهور محقق شود. به همین دلیل است که در روایات تأکید شده است شما باید همواره و در هر لحظه‌ای امید ظهور را داشته باشید. زیر امر ظهور مهدی موعود همچون مسأله‌ نبوت است که ممکن است ناگهان و بدون اطلاع قبلی رخ دهد. در حدیث آمده است همانطور که خداوند به صورت ناگهانی و بدون اطلاع قبلی حضرت موسی را به نبوت و رسالت برگزید، ممکن است امر فرج را به صورت ناگهانی اصلاح کند. توضیح آن‌که حضرت موسی به همراه خانواده‌اش از مدین خارج شده بود و به سوی شهر خودش می‌رفت که شب فرا رسید و تاریکی هوا همه جا را فرا گرفت. موسی در دور دست نور یا شعله‌ آتشی را مشاهده کرد و به خانواده‌اش گفت لحظه‌ای درنگ کنید تا قبسی از آن آتش را بیاورم. وقتی به نزدیکی آن رسید ناگهان صدایی غیبی و الهی را از درخت شنید که فرمود: یا موسی إنّی أنا رَبُّک فاخلعْ نَعْلَیْک إنّکَ بِالوادِ المُقدّس طوی و أنا اخْتَرتک فاسْتَمِعْ لِما یُوحی...؛ ای موسی، این منم پروردگار تو، پای پوش خویش بیرون آور که تو در وادی مقدس "طوی" هستی. و من تو را برگزیده‌ام پس از بدانچه وحی می‌شود گوش فرا ده.  

امام جواد می‌فرماید مسأله‌ ظهور هم به همین صورت است؛ یعنی به صورت ناگهانی و غیر مترقبه ممکن است رخ دهد. پس باید همواره آماده بود. هر صبح و شام باید منتظر بود. به تعبیر امام رضا: "تَوَقَعُوا الْفَرَج مِن تَحتِ أقدامِکُم؛ هر لحظه منتظر فرج باشید". (محمدبن یعقوب الکلینی، الکافی، ج 1، کتاب الحجة، باب 136، حدیث 24) ممکن است گفته شود، در برخی از روایات مربوط به علائم الظهور، از دو نوع علامت سخن رفته است: علائم حتمی و علائم غیر حتمی. علائم غیر حتمی به علائمی گفته می‌شود که ممکن است رخ ندهند و در عین حال ظهور محقق شود. اما علائم حتمی به این معنا است که حتما باید پیش از ظهور و یا همزمان با ظهور رخ بدهند.

برخی از مهدی پژوهان بر همین مسأله تأکید دارند و معتقدند تا علائم حتمی تحقق نیابد، ظهور هم محقق نخواهد شد. اما روایتی از امام جواد در اختیار داریم که همین مسأله را به زیبایی پاسخ می‌دهد و کاملاً همراه و همنوای با آن دسته از روایاتی است که تأکید می‌کنند در هر لحظه‌ای ممکن است ظهور محقق شود. روایت به این شرح است که داود بن ابی القاسم می‌گوید با عده‌ای از یاران در نزد امام جواد بودیم که سخن از سفیانی رفت و این که در روایت آمده است که سفیانی از علائم حتمی ظهور است. داود بن ابی القاسم می‌گوید به امام جواد عرض کردم: "هَلْ یَبدُو لله فی المحتوم؟ آیا بدا در علائم حتمی رخ می‌دهد؟" امام در پاسخ فرمودند: "بله". داود بن ابی القاسم می‌گوید: "به امام عرض کردیم که ما می‌ترسیم در اصل قیام قائم بدا رخ دهد." امام جواد در پاسخ فرمودند: "قیام قائم وعده‌ الهی است [و وعده‌ خداوند تخلف‌ناپذیر است]". این حدیث اشاره به این دارد که بدا در اصل قیام قائم رخ نخواهد داد، زیرا این منافات با وعده‌ الهی و بلکه منافات با هدف غایی بعثت و نبوت و امامت دارد. زیرا همانطور که پیشتر گفتیم، مهدی موعود کسی که با قیام او آرمان نهایی همه‌ ادیان و پیامبران الهی به بار خواهد نشست و هدف نهایی بعثت و برانگیختن پیامبر محقق خواهد شد. و بدون او این سلسله و آن همه زحمت و رنج به نهایت نخواهد رسید. اما بدا درباره‌ علائم ظهور، حتی علائم و نشانه‌هایی که به عنوان نشانه‌های حتمی معرفی شده‌اند، ممکن است.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که اگر زمان ظهور نامشخص است و هرگز نباید درباره‌ آن اندیشید، پس فلسفه‌ ذکر این همه علامت و نشانه برای آخرالزمان چیست؟

در پاسخ عرض می‌کنیم که آگاهی از علائم و نشانه‌های ظهور، فواید و آثار بسیار زیادی را در پی دارد که از آن جمله می‌توان به تشخیص حرکت‌های انحرافی از حرکت‌های صحیح و ناب اشاره کرد. اگر نگاهی گذرا به تاریخ اسلام، به طور عام، و تاریخ تشیع، به طور خاص،‌ داشته باشیم خواهیم دید که همواره افراد و گروه‌هایی بوده‌اند که به نام مهدی قیام نموده و حرکتی را آغاز کرده‌اند. وجود متمهدیان (مدعیان دروغین مهدویت) در تاریخ تشیع و اسلام حقیقتی است که بر همگان آشکار است. کم نبوده‌اند افرادی نظیر مهدی سودانی و احمد قادیانی و باب و بهاء که از این حقیقت اسلامی سوء استفاده کرده و خود را به عنوان مهدی منتظر معرفی کرده‌اند. و مردمان ناآشنا با حقیقت مهدویت نیز فریب تبلیغات ظاهری آنان را خورده و از بذل مال و جان خود در راه آنان کوتاهی نکرده‌اند. یکی از بهترین فواید آشنایی با علائم الظهور این است که میزانی برای تشخیص چنین افراد فرصت‌طلب و تفرقه‌افکن در اختیار ما قرار می‌دهد.

یکی دیگر از فواید طرح علائم ظهور در روایات و آشنایی با آنها، ایجاد امید و نشاط و پویایی در میان پیروان است. توضیح آن که همه‌ علائم الظهور از یک سنخ نیستند؛ برخی از آنان نشانه‌های منفصل‌اند که حاکی از فرج مقطعی و جزئی هستند. مشاهده‌ این نوع نشانه‌ها موجب جلوگیری از یأس و سرخوردگی در جامعه‌ پیروان خواهد شد و تحمل غیبت بزرگ و طولانی را بر آنان آسان می‌کند